Τρέλα: ζώντας ανάμεσα

Ανοιχτή δράση για την ψυχική υγεία

1ο μέρος: Δράση σε δημόσιο χώρο

Βιωματική δράση διαδραστικού χαρακτήρα, βασισμένη σε παιχνίδια ερωτήσεων με στόχο την ενσυναίσθηση, παιχνίδια λέξεων με στόχο την ανάδειξη γλωσσικών στερεότυπων και παιχνίδια δίπολων με θέμα την τρέλα, το στίγμα και τον αποκλεισμό που βιώνουν άτομα τα οποία υποφέρουν από ψυχικό πόνο.

Σύρος: 29 Ιουνίου 2019, πεζόδρομος Πρωτοπαπαδάκη

Συντονίστρια: Αριάδνη Ψυχογιοπούλου
Εμψυχωτές: Αγγελική Αγγελετάκη, Εύη Αρέστη, Μαίρη Βαρθαλίτου, Κώστας Γεροδιάκομος, Ερασμία Γκιόκα, Ντόλυ Κανελλοπούλου, Σόνια Καραγιαννίδου, Χρύσα Κουγιουμτζή, Κατερίνα Μίχου, Μάντη Παπανδρέου, Παναγιώτης Σκιαδάς, Βιβή Σκλιά, Ανθούλα Χαιροπούλου, Αντιγόνη Χούνδρη.

Νάξος: 18 Οκτωβρίου 2019, χώρα Νάξου, πλατεία Μανδηλαρά

Συντονίστρια: Αριάδνη Ψυχογιοπούλου
Εμψυχωτές: Εύη Αρέστη, Μαίρη Βαρθαλίτου, Ερασμία Γκιόκα, Ντόλυ Κανελλοπούλου, Σόνια Καραγιαννίδου, Κατερίνα Μίχου, Μάντη Παπανδρέου, Παναγιώτης Σκιαδάς, Βιβή Σκλιά, Γεωργία Σταματοπούλου, Αντιγόνη Χούνδρη.

2ο μέρος: Mad Pride, Θεραπευτικές Κατοικίες, Σπίτια Φυγής

Βιωματικές διαλέξεις με στοιχεία θεατρικής αναπαράστασης και αυτοσχεδιασμού, σχετικά με τα εναλλακτικά μοντέλα διαχείρισης του ψυχικού πόνου.

Σύρος: 9 και 10 Νοεμβρίου 2019, Κέντρο Χορού και Παραστατικών Τεχνών Ακροποδητί
Νάξος: 19 Οκτωβρίου 2019, Δαμαλάς, «Κυκλαδία»

Συντονίστρια: Αριάδνη Ψυχογιοπούλου
Mad Pride: Εύη Αρέστη, Ντόλυ Κανελλοπούλου, Σόνια Καραγιαννίδου, Παναγιώτης Σκιαδάς, Αντιγόνη Χούνδρη.
Θεραπευτικές Κατοικίες: Ντόλυ Κανελλοπούλου, Κατερίνα Μίχου, Αντιγόνη Χούνδρη.
Σπίτια Φυγής: Ερασμία Γκιόκα, Μάντη Παπανδρέου, Βιβή Σκλιά, Γεωργία Σταματοπούλου.

Φωτογραφία: Ελεάννα Κοτσίκου, Βαγγέλης Τζανής
Βίντεο: Βαγγέλης Τζανής

Πληροφορίες για τα τρία εναλλακτικά, σε σχέση με το κυρίαρχο ψυχιατρικό σύστημα, μοντέλα διαχείρισης ψυχικού πόνου:

Mad Pride
“Psychiatric Survivors Pride Day”, ήταν η ονομασία της πρώτης εκδήλωσης που έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου του 1993, και έκτοτε διοργανώνεται κάθε χρόνο, στην πόλη Parkdale του Τορόντο, την πόλη με τους περισσότερους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Το 2002 ονομάστηκε τελικά Mad Pride (κατά το πρότυπο των εκδηλώσεων εορτασμού και διεκδίκησης δικαιωμάτων του Gay Pride). Οργανώθηκε από τους ίδιους τους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, πρώην ασθενείς και επιζώντες της ψυχιατρικής, ως απάντηση στις προκαταλήψεις της τοπικής κοινότητας έναντι των ψυχικά πασχόντων που ζούσαν στην περιοχή. Από τον Ιούλιο του 2000 και μετά διοργανώνεται στο Τορόντο φεστιβάλ Mad Pride, διάρκειας μίας εβδομάδας. Ανάλογες pridedays διοργανώνονται κάθε Ιούλιο στην Αγγλία, στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στην Αυστραλία, στη Νότιο Αφρική και αλλού.
Το βασικό μήνυμα των διοργανωτών του πρώτου pride day ήταν: «Οι επιζώντες της ψυχιατρικής αποτελούν κομμάτι της κοινότητας και ανήκουν σε αυτήν όπως ακριβώς και οποιοσδήποτε άλλος» (“Psychiatric survivors are part of the community and belong here just like anyone else”).
Ο σκοπός αυτών των εκδηλώσεων είναι να αναδειχθεί ότι η χρήση λέξεων όπως «τρελός» ή «ψυχασθενής» από τα ΜΜΕ αναπαράγει στερεότυπα, να ενημερώνεται το ευρύ κοινό για τις αιτίες των ψυχικών διαταραχών, να γίνονται γνωστές οι εμπειρίες όσων χρησιμοποιούν το σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας κ.ο.κ.
Κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων που περιλαμβάνουν ομιλίες, μουσική, αναγνώσεις ποιημάτων, θέατρο δρόμου, προβολές ταινιών, εργαστήρια κ.ά., καταβάλλεται η μέγιστη δυνατή προσπάθεια ώστε να ενημερωθεί το ευρύ κοινό τόσο για το μικρό εύρος επιλογών θεραπείας που έχει κάποιος που πάσχει ψυχικά, όσο και για την ανεξέλεγκτη ψυχιατρική βία που ασκείται σε πολλές περιπτώσεις. Όμως ο βασικότερος στόχος των εκδηλώσεων είναι η ελαχιστοποίηση του στίγματος.

Θεραπευτικές Κατοικίες (Healing homes):
Μια εναλλακτική Σουηδική προσέγγιση για τη θεραπεία της ψύχωσης

Το 1987 στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας η Carina Håkansson, ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, δημιούργησε την Οργάνωση Οικογενειακή Φροντίδα (Family Care Foundation) ως ένα εναλλακτικό πρόγραμμα ψυχικής υγείας για άτομα που έχουν εγκαταλειφθεί από το συμβατικό σύστημα, και που η παραδοσιακή ψυχιατρική τούς είχε δώσει την ετικέτα της ψύχωσης. Η Οργάνωση τοποθετεί, με τη θέλησή τους, τα άτομα αυτά κυρίως σε αγροτικές οικογένειες. Οι αγρότες δεν επιλέγονται με βάση τις ψυχιατρικές τους γνώσεις αλλά τη σταθερότητα, την ενσυναίσθηση και την επιθυμία τους να προσφέρουν.
Η θεραπεία στηρίζεται σε μια συλλογική προσπάθεια της Οργάνωσης Οικογενειακή Φροντίδα που έχει την εποπτεία των οικογενειών που φιλοξενούν τα άτομα και έχουν την ευθύνη της φροντίδας τους και του προσωπικού της Οργάνωσης που προσφέρει τακτική ψυχοθεραπεία στους φιλοξενούμενους.
Οι οικογένειες ζουν με τους ανθρώπους που φιλοξενούν για περισσότερο από ένα ή δύο χρόνια σαν να είναι μέλη της δικής τους οικογένειας, αναπτύσσουν μαζί  τους φιλικές σχέσεις και, το σημαντικότερο απ’ όλα, τους βλέπουν να αναρρώνουν και να μειώνουν ή να διακόπτουν τα φάρμακα.
Οι Θεραπευτικές Κατοικίες θυμίζουν τις Care Farms (προγράμματα τέτοιου τύπου υποστηρίζει η Eco-Therapy), που λειτουργούν για θεραπευτικούς σκοπούς ομοίως στην Αγγλία και την Ολλανδία αλλά ενίοτε και στην Αυστρία, στο Βέλγιο και στη Νορβηγία.
Αυτά τα προγράμματα δεν απευθύνονται μόνο σε άτομα που έχουν διαγνωστεί ως ψυχωσικοί, αλλά και σε άτομα με διάγνωση κατάθλιψης, με ιστορικό αυτοτραυματισμών, με διάγνωση αυτισμού κ.ά.

Σπίτια Φυγής
Το Σπίτι Φυγής “Wegloophuis” ιδρύεται στο Harlem της Β. Ολλανδίας το 1980 από τον ψυχίατρο ακτιβιστή Tobi Vroegh. Ακολουθούν και άλλες πόλεις.
Στη Γερμανία τα κινήματα και οι ομάδες αυτοβοήθειας στον χώρο της ψυχικής υγείας, ήδη από τη δεκαετία του ’70, αμφισβητούν την κλασική ψυχιατρική και προχωρούν στη δημιουργία κέντρων αυτοδιαχείρισης και κέντρων διαμαρτυρίας. Το 1982 γεννιέται η ιδέα για το «σπίτι των τρελών». Στη συνέχεια ιδρύεται στο Βερολίνο η “Irrenofensive” (επίθεση των τρελών),  μια κοινότητα αλληλεγγύης και αυτοβοήθειας επιζησάντων της ψυχιατρικής, με κεντρικό της σύνθημα «κοινή ζωή, κοινή δουλειά, κοινός αγώνας».
Το 1987 σχεδιάζεται στο Βερολίνο το πρώτο Σπίτι Φυγής “Weglaufhaus”, το οποίο όμως αρχίζει να λειτουργεί ολοκληρωμένα και σημαντικά διαφοροποιημένο στις αρχές και τη φιλοσοφία του από αυτό της Ουτρέχτης, μόλις το 1996. Πήρε το όνομα Villa Stöckle προς τιμή της Tina Stöckle (δασκάλα της Α/θμιας εκπαίδευσης, που είχε νοσηλευτεί αρκετές φορές σε ψυχιατρείο και ήδη από το 1980 είχε συναντηθεί με το Κίνημα των τρελών στο Βερολίνο).
Η Villa Stöckle, όπως αυτοπροσδιορίζεται  στην ιστοσελίδα της, είναι ένας χώρος διαχείρισης κρίσεων με αντιψυχιατρική προσέγγιση. Προσφέρει στους άστεγους, ή σε έντονα ευάλωτους ανθρώπους σε κρίση, την ευκαιρία να ξεφύγουν από το ψυχιατρικό σύστημα. Φιλοξενεί ενηλίκους, άνδρες και γυναίκες, αλλά δεν δέχεται γονείς με παιδιά. Επίσης δεν δέχεται άτομα που το βασικό τους πρόβλημα είναι το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Ωστόσο επειδή είναι πολύ σύνηθες άτομα με ψυχικά προβλήματα να κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών/αλκοόλ, κάθε αίτηση εξετάζεται ατομικά. Υπάρχει δυνατότητα εισόδου στο Σπίτι ατόμων με αντίστοιχα θέματα, αν κατά τη διάρκεια διαμονής τους μείνουν μακριά από τις ουσίες.  Στη Villa Stöckle δεν εργάζονται επαγγελματίες του τομέα της ιατρικής και ιδιαίτερα ψυχίατροι, αλλά μόνον κοινωνικοί λειτουργοί (50% των εργαζόμενων έχει βιώσει στο παρελθόν ψυχιατρική εμπειρία). Στόχος είναι οι φιλοξενούμενοι κατά την παραμονή τους (ανώτατο όριο 6 μήνες) στο Σπίτι Φυγής να προετοιμαστούν για μια αυτόνομη ζωή χωρίς ψυχοφάρμακα. Βασικές αρχές λειτουργίας: Οι φιλοξενούμενοι δεν αντιμετωπίζονται βάσει κάποιας διάγνωσης αλλά με γνώμονα τα προσωπικά τους προβλήματα – δυσκολίες. Δεν προσφέρεται κανενός είδους θεραπεία, προωθούνται αφηγηματικές τεχνικές επεξεργασίας της ψυχωσικής εμπειρίας και στήριξη στον κοινωνικό τομέα. Δεν υπάρχει κανένας εξαναγκασμός. Ως προς τα φάρμακα, οι ένοικοι ενθαρρύνονται και υποστηρίζονται ώστε να τα σταματήσουν σταδιακά, αν όμως το επιθυμούν οι ίδιοι μπορούν να τα συνεχίσουν. Οι φιλοξενούμενοι απολαμβάνουν απόλυτη ελευθερία αλλά απαιτείται συγχρόνως η ανάληψη ευθύνης του εαυτού τους. Εξασφαλίζεται η ιδιωτικότητα του καθενός αλλά και η στήριξη της ομάδας όποτε κάποιος τη χρειάζεται. Για όλους όσοι εργάζονται εκεί ισχύει καθεστώς αυτοδιαχείρισης και απόλυτης διαφάνειας, και δεν υπάρχει ιεραρχική εργασιακή δομή.